Elítur

Silja Aðalsteinsdóttir hlaut nýlega verðlaun fyrir þýðingu sína á skáldsögu Emily Brontë, Wuthering Heights, og er eflaust vel að því komin. Ég hef ekki lesið þýðinguna og heldur ekki þá gömlu, sem bar nafnið Fýkur yfir hæðir. Ég efa ekki að Silja hefur skilað góðu verki.

Ég hef lengi barist fyrir því að okkur þýðendum yrði meiri sómi sýndur en raunin hefur verið á síðustu áratugum. Oft birtist þá bókmenntagagnrýni í blöðum þar sem þýðanda var að engu getið og ekki minnst einu orði á gæði þýðingarinnar. Þetta hefur breyst, sem betur fer, en nú stefnir í svolítið annað vandamál sem mér finnst eiginlega ekki vera neitt skárra.

Mér finnst eins og það gæti verið að myndast einhvers konar þýðendaelíta á Íslandi. Vandamálið er vel þekkt víða erlendis, þar sem vel menntaðir og áhrifamiklir bókmennta- og þýðingafræðingar virðast telja sig þess umkomna að hreinlega ákveða hvaða þýðendur eru góðir og hverjir ekki. Þetta þekkjum við vel úr röðum rithöfundanna. Sumir eru samþykktir og ævinlega í hávegum hafðir opinberlega, sama hvaða rusl þeir senda frá sér. Meðan ruslið er sæmilega tyrfið telst það fínt. Aðrir höfundar eru mikið lesnir og jafnvel dáðir af almenningi en eiga sér ekki viðreisnar von meðal hámenningarvitanna. Gott dæmi er Stephen King, snjall en mistækur höfundur, enda ætlaði allt vitlaust að verða meðal fínheitafræðinganna þegar honum voru veitt bókmenntaverðlaun vestanhafs ekki alls fyrir löngu. Það eru helst barnabókahöfundar sem virðast hafa sloppið að mestu við þessa flokkun og röðun í einhvern virðingarstiga. Vonandi verður svo áfram. Ég man þó að Stefán Jónsson  barnabókahöfundur var í hávegum hafður meðal fullorðinna á bernskuárum mínum, en ekki þekkti ég neitt barn sem hafði gaman af bókum hans. Það örlar því kannski á þessu í barnabókmenntunum líka.

Eins og margir vita hef ég unnið að þýðingum í mörg ár og orð mín gætu hljómað eins og kvörtun vegna þess að ég telst ekki gildur limur í fína hópnum. Svo er ekki, enda vil ég helst að sá hópur leysist upp, sé hann til. Svo er ég líka mistækur, eins og annað fólk, og alls ekki ánægður með allar mínar þýðingar. Þýðingafræði er gott og gilt fag en þeir sem slíka rýni stunda af ákefð mega ekki verða einhvers konar allsherjardómarar þegar um bókmenntaþýðingar er að ræða. Ég vil alls ekki að það komi fyrir okkur þýðendur að til verði elíta. Þá er nefnilega stutt í það að viðurkenningar verði veittar eftir því hver þýðir bækurnar og eftir hvern frumtextinn er - jafnvel hver gefur út - en ekki hversu góðu verki þýðandinn hefur skilað.

Ef þetta gerist höfum við bókmenntaþýðendur laglega gert á okkur, því það er ekki hlutverk okkar að hygla hver öðrum heldur að koma texta til skila þannig að íslenskir lesendur njóti vel. Verðlaun og tilnefningar eru alltaf svolítið umdeilt dótarí og fátt held ég að sé vandasamara en að veita slíkt fyrir þýðingar.

Sem minnir mig á að enda þótt ég sé félagi í Bandalagi þýðenda og túlka - sem tilnefnir þýðendur til verðlaunanna - minnist ég þess ekki að ég hafi fengið boð um að tilnefna. Trúlega er það vegna þess að þeir hjá höfuðstöðvum Bandalagsins eru af einhverjum ástæðum ekki með rétta netfangið mitt. Kannski vita þeir bara að ég hef svo lítið lesið af þýðingum síðasta árs að ég tel mig fullkomlega ófæran um að tilnefna nokkurn mann!