Hlussur

Vaknaði í morgun við lóusöng (ég bý í jaðri bæjarins - ennþá). Þvílík dásemd. Ég ætlaði aldrei að tíma að fara á fætur. Hugsaði mikið um hvað lífið væri nú annars yndislegt þegar öllu er á botninn hvolft.

Mætti svo nokkrum hunangsflugum á leið minni til vinnu. Stórum, feitum hlussum. Þær voru svolítið ráðvilltar, blessaðar og vissu greinilega ekki alveg hvert ferð þeirra var heitið í tilverunni, en það á nú allt eftir að skýrast. Ótvírætt merki vorsins. Við hunangsflugurnar höfum unnið mörg garðverkin saman í áranna rás. Þetta eru mikil sómadýr og suðið í þeim alveg sérlega vinalegt.

Elítur

Silja Aðalsteinsdóttir hlaut nýlega verðlaun fyrir þýðingu sína á skáldsögu Emily Brontë, Wuthering Heights, og er eflaust vel að því komin. Ég hef ekki lesið þýðinguna og heldur ekki þá gömlu, sem bar nafnið Fýkur yfir hæðir. Ég efa ekki að Silja hefur skilað góðu verki.

Ég hef lengi barist fyrir því að okkur þýðendum yrði meiri sómi sýndur en raunin hefur verið á síðustu áratugum. Oft birtist þá bókmenntagagnrýni í blöðum þar sem þýðanda var að engu getið og ekki minnst einu orði á gæði þýðingarinnar. Þetta hefur breyst, sem betur fer, en nú stefnir í svolítið annað vandamál sem mér finnst eiginlega ekki vera neitt skárra.

Mér finnst eins og það gæti verið að myndast einhvers konar þýðendaelíta á Íslandi. Vandamálið er vel þekkt víða erlendis, þar sem vel menntaðir og áhrifamiklir bókmennta- og þýðingafræðingar virðast telja sig þess umkomna að hreinlega ákveða hvaða þýðendur eru góðir og hverjir ekki. Þetta þekkjum við vel úr röðum rithöfundanna. Sumir eru samþykktir og ævinlega í hávegum hafðir opinberlega, sama hvaða rusl þeir senda frá sér. Meðan ruslið er sæmilega tyrfið telst það fínt. Aðrir höfundar eru mikið lesnir og jafnvel dáðir af almenningi en eiga sér ekki viðreisnar von meðal hámenningarvitanna. Gott dæmi er Stephen King, snjall en mistækur höfundur, enda ætlaði allt vitlaust að verða meðal fínheitafræðinganna þegar honum voru veitt bókmenntaverðlaun vestanhafs ekki alls fyrir löngu. Það eru helst barnabókahöfundar sem virðast hafa sloppið að mestu við þessa flokkun og röðun í einhvern virðingarstiga. Vonandi verður svo áfram. Ég man þó að Stefán Jónsson  barnabókahöfundur var í hávegum hafður meðal fullorðinna á bernskuárum mínum, en ekki þekkti ég neitt barn sem hafði gaman af bókum hans. Það örlar því kannski á þessu í barnabókmenntunum líka.

Eins og margir vita hef ég unnið að þýðingum í mörg ár og orð mín gætu hljómað eins og kvörtun vegna þess að ég telst ekki gildur limur í fína hópnum. Svo er ekki, enda vil ég helst að sá hópur leysist upp, sé hann til. Svo er ég líka mistækur, eins og annað fólk, og alls ekki ánægður með allar mínar þýðingar. Þýðingafræði er gott og gilt fag en þeir sem slíka rýni stunda af ákefð mega ekki verða einhvers konar allsherjardómarar þegar um bókmenntaþýðingar er að ræða. Ég vil alls ekki að það komi fyrir okkur þýðendur að til verði elíta. Þá er nefnilega stutt í það að viðurkenningar verði veittar eftir því hver þýðir bækurnar og eftir hvern frumtextinn er - jafnvel hver gefur út - en ekki hversu góðu verki þýðandinn hefur skilað.

Ef þetta gerist höfum við bókmenntaþýðendur laglega gert á okkur, því það er ekki hlutverk okkar að hygla hver öðrum heldur að koma texta til skila þannig að íslenskir lesendur njóti vel. Verðlaun og tilnefningar eru alltaf svolítið umdeilt dótarí og fátt held ég að sé vandasamara en að veita slíkt fyrir þýðingar.

Sem minnir mig á að enda þótt ég sé félagi í Bandalagi þýðenda og túlka - sem tilnefnir þýðendur til verðlaunanna - minnist ég þess ekki að ég hafi fengið boð um að tilnefna. Trúlega er það vegna þess að þeir hjá höfuðstöðvum Bandalagsins eru af einhverjum ástæðum ekki með rétta netfangið mitt. Kannski vita þeir bara að ég hef svo lítið lesið af þýðingum síðasta árs að ég tel mig fullkomlega ófæran um að tilnefna nokkurn mann!

Geðvonska

Agnes Bragadóttir skrifar ágætan pistil í Morgunblaðið í dag þar sem hún kemur til varnar afgreiðslufólki í stórmörkuðum, sem má stundum þola alls kyns ókurteisi og jafnvel dónaskap af verstu gerð frá viðskiptavinum sem farið hafa öfugum megin fram úr. Við bróðir minn urðum einmitt vitni að slíkum atburði fyrir fáeinum dögum. Kona nokkur var ekki ánægð með ástand grænmetisins á staðnum og jós svoleiðis skömmunum og svívirðingunum yfir kassastúlkuna að hún fór á endanum að gráta og hljóp burt. Verslunarstjórinn tók við afgreiðslunni og tjáði okkur að þetta væri því miður ekkert einsdæmi.

Nú veit ég ekki hvað hefur angrað konugreyið sem kunni sig ekki. Kannski var hún á einhverju (það er víst ekkert einsdæmi heldur), kannski var bakverkurinn að drepa hana, kannski var sonurinn byrjaður að drekka og dópa aftur, kannski var karl hennar að missa vinnuna. Það skiptir engu máli. Kassadaman á ekki sök á því að einhver kálhausinn reynist ekki fæddur í gær. Okkur ber að sýna starfsfólki verslana þá sömu virðingu og kurteisi og við ætlumst til að fólk sýni okkur. Ég vona innilega að blessuð konan leiti sér hjálpar sem fyrst svo að hún megi í framtíðinni beina reiði sinni í rétta átt og verði sér ekki oftar til skammar.

Annars er hegðun Íslendinga í stórverslunum svolítið skemmtilegt rannsóknarefni. Margoft hef ég lent í því að gamlar vinkonur hittast á ganginum milli rekkanna og taka tal saman þannig að stífla myndast fyrir aftan þær og aðrir kúnnar komast hvorki lönd né strönd. Stundum gleymir fólk einhverju og stekkur þá allt í einu frá kerrunni sinni, þar sem hún stendur á miðjum ganginum, þannig að allt verður stopp. Einu sinni varð ég vitni að því að maður nokkur reiddist svo yfir svona kerrukæruleysi að hann þeytti henni alveg yfir í hinn enda verslunarinnar í bræði sinni.

Svo er það kapítuli út af fyrir sig hvernig við skiljum við kerrurnar. Elskurnar mínar, fyrst við nennum að drösla kerrunum alveg út að bíl gætum við þá ekki mögulega nennt að drösla þeim aftur til baka? Eða að minnsta kosti að næstu kerrurennu? Ég held að fólk geri sér enga grein fyrir því hvílíkum skemmdum kerrurnar geta valdið á bílum. Kannski er því bara alveg sama - hvað varðar það svo sem um annarra manna bíla? Ég held, svei mér þá og því miður, að seinni tilgátan mín sé hreint ekki ósennilegri en sú fyrri. Við Íslendingar erum nefnilega svoddan óttalegir hálfvitar.

Gott mál

Börn eru stundum óttalegir gikkir, eins við fullorðna fólkið raunar líka. Ungur frændi konunnar minnar er þó ekki í þessum hópi eins og glöggt kom fram þegar hann var í heimsókn hjá okkur um daginn. Börnin voru að horfa á sjónvarpið og langaði í eitthvað að narta í, eins og gengur. Aðeins ein tegund af nasli var til á bænum og við spurðum drenginn hvort hann borðaði þessa ákveðnu tegund. ,,Já, já," svaraði drengur, ,,ég borða öll snökk!"

Álver

Álfyrirtækin eru svo skemmtilega alíslensk í munni sumra fréttamanna, sem tala um Alkóa og Alkann, með órödduðu ell-hljóði (eins og flestir landsmenn bera fram orðið "allt"). Stundum veit maður ekki hvort þeir eru að tala um alkóhólista eða álver, en samhengið reddar því nú oftast... Auðvitað á maður kannski að vera úttlenskur í sér í þessum tilfellum og segja Al-kóa og Al-kan, sbr. al-vitur, en hitt er bara svo dásamlega íslenskt. Mikið óskaplega er það annars innbyggt í okkur að íslenska alla skapaða hluti - líka hljóð! Það er helst að Norðlendingar beri nöfn fyrirtækjanna fram á "réttan" hátt, en þeir hafa nú líka löngum verið dáldið spes...

Ætt

Það þarf enginn að segja mér að ég sé kynlegur kvistur. Það hef ég vitað lengi. Eitt af því sem ég hef gaman af að gera þegar mér leiðist er að fara inn á Íslendingabók á netinu og slá þar inn nöfnum einhverra kunningja, eða þá þekktra Íslendinga, bara til að athuga hvort (eða öllu heldur hversu mikið) þeir eru skyldir mér. Og oft kemur niðurstaðan mér á óvart.

Þannig komst ég til dæmis að því að við Rúnar Freyr Gíslason leikari erum fjórmenningar. Málfríður langamma mín og Sigurður langafi hans voru systkini. Varla þarf að taka fram að eftir að ég sagði börnunum mínum tíðindin er vandlega fylgst með Rúnari og fjölskyldu þegar þau birtast í sjónvarpi eða blöðum.

Hér er líka ævinlega horft á Spaugstofuna, enda sagði ég börnunum eitt sinn að þau væru skyld Randver Þorlákssyni. Langafi minn og afi Randvers voru bræður. Þetta þótti stýrunum mínum stórmerk tíðindi og Randver frændi hefur um árabil verið nánast helgur maður á mínum bæ. Strákarnir mínir hittu hann einu sinni þegar þeir voru litlir, í sundi á Selfossi, og lifðu lengi á þeirri merkisstund!

Af sama meiði eru þær sérur og systur, Dalla og Yrsa Þórðardætur. Það vissi ég reyndar fyrir. Högni Óskarsson geðlæknir er líka þarna megin en stutt er síðan ég vissi það. Og ekki gerði ég mér grein fyrir því, fyrr en ég gluggaði í Íslendingabók, hversu náskyldur ég er ýmsum merkismönnum hér norðan heiða. Hinir landsfrægu "Kennedýbræður," kenndir við Höld og Bílaleigu Akureyrar, eru þeirra á meðal, en við erum þremenningar. Og hálfbróðir föðurafa míns var afi Hauks Halldórssonar, fyrrv. formanns Stéttarsambands bænda.

Langamma Hálfdans Steinþórssonar sjónvarpsmanns, var hálfsystir ömmu. Ég hafði ekki hugmynd um að þessi ágæti yngissveinn væri ættingi minn fyrr en ég sló honum inn í Íslendingabók, bara í fikti og að gamni mínu. Hann er vitaskuld miklu merkilegri náungi í mínum augum nú en áður - hvað þá barnanna, sem gapa af lotningu þegar þau sjá mynd af honum einhvers staðar.

Amma átti nokkrar systur og ein þeirra var amma Óskars Árna Óskarssonar, rithöfundar. Systkinin ólust ekki upp saman og því vissi ég ekki af tengslum mínum við Óskar Árna fyrr en fyrir örfáum árum.

Og þetta er bara brot af því besta, eða þannig... Það er gaman að hafa aðgang að svona upplýsingum, þó að eðlislæg forvitni manns (hnýsni, öllu heldur) óski þess stundum heitt að geta aflað sér svolítið ítarlegri upplýsinga um hvern og einn. Ég hef haft mátulega mikinn áhuga á ættfræði, en hann hefur aukist dálítið með tilkomu þessa möguleika. Og ég sé ekki betur en kominn sé grundvöllur fyrir hinum ágætustu ættarmótum og alls kyns komsammen þar sem náskyldir hittast og minnast forfeðranna...

 

 

Elton

Horfði mér til mikillar ánægju á afmælistónleika Eltons á Skjá einum áðan. Ég hef verið dyggur aðdáandi karls býsna lengi, alveg síðan hann sló fyrst í gegn. Og yfirgaf hann ekki á niðurlægingartímabilinu, eins og sumir gerðu. Svona er ég nú góður drengur...

Það eina sem fór í taugarnar á mér var þetta venjulega: eftir hvert lag var klippt á tónleikahaldið og kvenrödd sagði okkur áheyrendum/áhorfendum hvað kæmi næst. Auglýsingahlé voru allmörg og svo voru örviðtöl við misfræg stirni þar sem þau sögðu eitthvað um afmælisbarnið. Þetta hefur áreiðanlega átt að vera afskaplega sniðugt og nýtískulegt - hratt, eins og lífið er hjá svo mörgum þessa dagana - en var bara geðvonskuýfandi. Mig langar að fá að sjá svona tónleika í heild sinni. Kannski með einu auglýsingahléi (pissipásu) en ekki eilífum truflunum. Sífellt nart skemmir tennur, segja þeir, og það á heldur ekki að narta svona í tónleika. Ég hefði viljað sjá umsagnir stirnanna, stórra og smárra, í sérþætti. Best þótti mér svar Michaels Caine, þegar hann var spurður hvað hann hygðist gefa afmælisbarninu. "Ég var nú að hugsa um að gefa honum bara pening," svaraði karl, ,,honum veitir ábyggilega ekki af nokkrum pundum."

Rödd Eltons hefur oft verið betri, en hann virtist í góðu jafnvægi, rólegur, yfirvegaður og hæstánægður með herlegheitin, sem og lífið og tilveruna. Gott mál. Ég varð svolítið hissa á því að gömul lög (fyrir 1980) voru nánast allsráðandi og ég held, svei mér þá, að hann hafi ekki sungið og spilað eitt einasta lag yngra en frá ofanverðum níunda áratugnum. Elton hefur gert margt vel síðan, en er greinilega sjálfur vel sáttur við elstu lögin sín og virðist þykja skemmtilegast að syngja þau. Ánægður varð ég þegar hann tók fallega minningarlagið sitt um John Lennon, "Empty Garden."

Það var líka gaman að sjá tvo gamla jaxla spila þarna með honum, þá Davey Johnstone gítarleikara og Nigel Olsson trymbil. Johnstone hefur verið fastamaður í liði Eltons alla tíð - hafi hann tekið sér hlé einhvern tíma hefur það a.m.k. ekki verið langt - og Olsson, sem var með honum á fyrstu plötunum, kom inná á ný fyrir nokkrum árum. Yndislegt að sjá svona flinka músikanta spila, svo ég noti orðalagið hennar ömmu minnar.

 

 

Lífið

Eins og einhverjir vita ritstýri ég vefsíðutetrinu www.akureyri.net . Þar var ég að skella inn svohljóðandi umsögn og veit að ekki eru mér allir sammála!

"Ekki tókst mér að sjá frumsýningu á leikriti Þorvalds Þorsteinssonar, Lífið - notkunarreglur, og það var ekki fyrr en í gærkvöldi að mér tókst að skjótast í gömlu Dynheima og sjá seinni sýningu kvöldsins, sem hófst klukkan 21.30.

Ég er voðalega línustrikaður þegar kemur að leiklist. Ég vil að leikrit séu um eitthvað, hafi söguþráð. Mér finnst ekki nóg að í leikritum sé margt skemmtilegt fólk sem segi skemmtilega hluti og valsi um í skemmtilegum búningum.

Því miður finnst mér leikrit Þorvalds Þorsteinssonar, Lífið - notkunarreglur, vera fátt annað en fremur innihaldsrýrt og í raun furðu dauflegt "sjó". Þorvaldur hefur ákaflega gaman af öllu því sem er gamalt og formfast, hvort sem það eru týpur eða orðatiltæki, og nýtur þess að leika sér með það, og stundum heppnast það ágætlega, en í þessu tilviki nægir það ekki til að bera uppi heila leiksýningu. Ef ekki væri fyrir prýðilega tónlist Megasar og góðan söng og hljóðfæraslátt væri þessi sýning hvorki fugl né fiskur. Því miður. Það er gnótt hugmynda á ferðinni hérna, en þær eru hver um sig á einhverju flögri um salinn og frábær frammistaða leikaranna nægir ekki til að skapa þann heildarsvip og þau heildaráhrif sem ég hefði viljað sjá og verða fyrir.

Ég naut hins vegar hljómburðarins á mínum gamla vinnustað, sem engum hefur sem betur fer tekist að eyðileggja enn. Og gott ef ég sá ekki gamla bók, sem hann pabbi minn átti, meðal leikmunanna. Þetta kom mér hvort tveggja í gott skap og vissulega skemmti ég mér ágætlega á köflum en ég átti í sannleika sagt von á betri, þéttari og áhrifameiri heild. Týpur í búningum duga í besta falli í smásketsa. Eins og segir í leikritinu, sem vissulega er á köflum ágæt ádeila: Það eru í þessu góðir sprettir, en þarna er ekkert sem ekki hefur verið sagt áður. Og því miður hefur það oft verið sagt með beinskeyttari og áhrifameiri - meira að segja skemmtilegri - hætti."

Jamm, eflaust er ég ósköp vondur við minn gamla vin og samstarfsmann, en ég held bara að hann geti svo miklu betur. Og nú er ekki von á góðu - það er nebbla að koma út lítil bók eftir mig í næsta mánuði og þá gefst honum e.t.v. færi á að hefna sín! Ég hefði betur verið í bomsum, eins og maðurinn sagði um árið.

 

 

Sumar

Gleðilegt sumar, gott fólk! Læt fljóta með fyrsta erindið og það síðasta í sumarsálmi séra Friðriks Friðrikssonar, sem er einhver fallegasti og einlægasti óður til vorkomunnar sem ég þekki. Í barnaskólanum í eldgamla daga vorum við alltaf látin syngja sálm í dagsbyrjun og ættjarðarlag eftir hverjar frímínútur. Sumir sálmarnir voru hrútleiðinlegir, frómt frá sagt, en þennan þótti mér alltaf gaman að syngja.

Dýrlegt kemur sumar með sól og blóm,

senn fer allt að vakna með lofsöngsróm,

vængjaþytur heyrist um himingeim,

hýrnar yfir landi' af þeim fuglasveim. 

 

Blessuð sumardýrðin um láð og lá

lífsins færir boðskap oss himnum frá:

"Vakna þú, sem sefur, því sumar skjótt

sigrað kuldann hefur og vetrarnótt."

 

Birki

Varla hafði ég lokið við að ausa úr skálunum um landgræðslu og skógrækt (og skort á hvoru tveggja) þegar ég sá að í nýrri skýrslu er lagt til að unnið verði markvisst að því að 10% landsins verði þakin birkiskógi. Mikið voru þetta ánægjuleg tíðindi. Þó að ýmsar innfluttar trjátegundir séu ágætar er birkið það sem blífur - og víðirinn kannski með. Guð láti gott á vita.