Öppdeit

Ætli breytingin úr Essó í N1 hafi ekki komið þessum þönkum mínum af stað, en ég hef svolítið verið að hugsa um endurnýjun, endurgerðir og þess háttar síðustu daga. Nýlega var skáldsaga Emily Brontë, Wuthering Heights, þýdd upp á nýtt og gefin út án þess að fundinn væri á gripinn íslenskur titill. Gamla þýðingin heitir Fýkur yfir hæðir og flestir Íslendingar sem komnir eru til vits og ára þekkja söguna (og bíómyndina) undir þessu nafni, hvort sem það telst nú gott nafn eða ekki. Nú veit ég ekki hvort gamla þýðingin var eitthvað gölluð, en a.m.k. hefur einhverjum þótt nauðsynlegt að þýða bókina upp á nýtt og skipta um titil.

Hið sama gerist nokkuð reglulega með Biblíuna (nema hvað þar hefur engum komið til hugar að skipta um titil!) og sýnist sitt hverjum. Ég veit heldur ekki hver ástæðan er fyrir nýjum Biblíuþýðingum. Kannski eru villur í þeim gömlu, kannski er orðalagið skrýtið, rangt eða gamaldags. Fyrir allmörgum árum var beygingu nafns Frelsarans breytt, þannig að nú eigum við að syngja "Víst ertu Jesús, kóngur klár" (ekki Jesú) og "Ó, þá náð að eiga Jesú" (ekki Jesúm). Ég hef svo sem ekkert á móti því að nafnið Jesús sé lagað að íslenskum beygingarreglum, en að einhverjir prelátar geti leyft sér að hrófla við gömlum og góðum sálmum og breytt þeim að eigin geðþótta get ég ekki sætt mig við. Ég ætla því að halda áfram að syngja um þá náð að eiga Jesúm svo lengi sem ég get stunið einhverjum tónum upp - af virðingu við höfundinn.

AA-bókin var líka þýdd upp á nýtt fyrir nokkrum árum. Orðalagi sporanna tólf var breytt og við ýmsu hróflað, sem ég er ekki endilega viss um að sé til batnaðar. Ég veit að sumir vilja gjarnan hafa þetta eins og þetta var áratugum saman, áður en nokkrum datt í hug að því þyrfti að breyta.

Voru allar þessar endurnýjanir og endurbætur nauðsynlegar? Sumar hafa áreiðanlega reynst nokkuð kostnaðarsamar. Þarf endilega að fremja öppdeit á öllum sköpuðum hlutum? Hugsið ykkur ef Blyton-þýðingarnar yndislegu væru nú eyðilagðar af einhverjum öppdeitbrjálæðingi og börnin færu kannski að borða marmelaði í stað þess að snæða aldinmauk!

Ég efast um að það sé alltaf hyggilegt að gera breytingar breytinganna vegna. En kannski er ég bara svona asskoti íhaldssamur. Sé svo, er ég alveg sáttur við það.

Landgræðsla

Ósköp finnst mér skógrækt og landgræðsla, endurheimt landgæða, fá lítið pláss í kosningabaráttunni núna. Og það er í raun afar einkennilegt, miðað við alla áhersluna sem hin svokölluðu umhverfismál hafa fengið fram að þessu. Þau hafa hins vegar fyrst og fremst snúist um það hvort það eigi að virkja hér eða þar eða ekki, reisa álver hér eða þar eða alls ekki. Menn komast meira að segja upp með að kalla sig græna út á þetta og fá talsvert fylgi. Þvílíkur loddaraskapur.

Til eru þeir sem ekki kæra sig um skógrækt, telja nóg komið og frekari trjáplöntun ógnun við mófuglalíf. Ég er sannfærður um að nóg verður eftir af móunum enn um sinn, enda enginn að tala um að klæða allt landið skógi, sem væri margra alda verk með sama áframhaldi. Heyrðust þessar raddir þegar framræsla mýranna var sem mest? Hún viðgengst raunar enn þó að sums staðar sé verið að klóra í bakkann og fylla upp í skurðina og sárin. Skógrækt er aukinheldur ein besta leiðin sem við getum farið til að draga úr gróðurhúsaáhrifum. Þeir eru líka til sem eru andvígir landgræðslu, hata lúpínu og vilja að landið líti um eilífð út eins og það lítur út núna.

Málið er að það er landinu ekki eðlilegt að líta svona út. Að einhverju leyti eru skemmdirnar náttúrunni að kenna, en aðalskaðvaldurinn er mannskepnan. Við. Og við eigum landinu skuld að gjalda. Það er réttur þess að fá skaðann bættan. Og ekki bætum við skaðann með því að berja okkur á brjóst og segjast vera græn og indæl, bara vegna þess að við viljum hvorki virkjanir né álver. Grænka snýst ekki um það. Hún snýst ekki um valdar öfgar, heldur heilbrigða skynsemi.

 

Mismunun?

Sá skemmtilegt skilti á verkstæðishurð nú um helgina:

Aðeins fyrir starfsfólk. Inngangur fyrir viðskiptavini að norðan.

Er þetta ekki mismunun? Og af hverju þurfa viðskiptavinir að sunnan annan inngang en þeir sem eru að norðan?

Tekið skal fram að umrædd hurð sneri í suður. 

Dexter

Ég botna eiginlega ekkert í því af hverju ég er svona hrifinn af þáttunum um blóðslettufræðinginn og morðingjann Dexter, sem sýndir eru á Skjá einum á sunnudagskvöldum. Yfirleitt hrífa bandarískir lögguþættir mig ekki, þeir eru flestir annaðhvort full-tilgerðarlegir fyrir minn smekk eða þá að þeir byrja vel en þynnast fljótt út. En yfir Dexter sit ég sem límdur hverja vikuna á fætur annarri. Kannski er það vegna þess að það er fátítt að maður hafi samúð með tilfinningasnauðum persónum (það eru yfirleitt óþokkarnir sem eru tilfinningalausir), hvað þá að maður haldi með persónum sem dunda sér við að saxa fólk niður í hjáverkum. Ég segi bara eins og Steingrímur forðum: Ég hef áhyggjur af þessu, ég verð að segja það...

Nú er Dexter að verða virkilega spennandi, svo virðist sem andstæðingurinn sé að ná góðu forskoti... Þættirnir munu byggðir á skáldsögu sem komið hefur út í íslenskri þýðingu, og nú er stefnt að því á þessum bæ að lesa þá ágætu bók fljótlega.

Breskir krimmar eru alla jafna miklu betri en þeir bandarísku, að mínum dómi, og hið sama má segja um gamanþættina, þó að þeir séu auðvitað misjafnir. Þannig hef ég afskaplega gaman af Allir hata Chris, sem er bandarískur þáttur, og sömuleiðis horfi ég stundum á Melkólf í miðið með börnunum mér til ánægju, en eftir að hafa séð Litla Bretland þykir mér hin breska Katrín Tate oftast ósköp þunnur þrettándi, þótt gervin séu vissulega góð.

Mér skilst að Þjóðverjar framleiði talsvert af gamanþáttum og þeir séu sumir hreint ágætir. Gaman væri að sjá eitthvað svoleiðis, bara til tilbreytingar.

 

Einkaþjálfun

Fyrir nokkru kom maður sem ég kannast við til mín í vinnuna, ákveðinna erinda, og spurði mig svona í framhjáhlaupi hvort ég væri ekki að hugsa um að fara í einhvers konar líkamsræktarátak - hann væri nefnilega einkaþjálfari og gæti boðið mér þjónustu sína fyrir sanngjarnt verð. Ég afþakkaði pent og reyndi að draga inn bumbuna, sagðist vera nokkuð duglegur að ganga og synda og teldi það nægja í bili.

Eftir á fór ég að hugsa um hvort ég hefði átt að móðgast - vissulega er ég hvorki með sexpakkamaga né brjóstkassa af hörkunni sex, en ég er ekkert ósáttur við að vera kominn á fimmtugsaldurinn og bera svolítinn velmegunarvott framan á mér. Sú var tíðin að ég hefði áreiðanlega fornermast ógurlega og látið kauða heyra það, en sem betur fer er það tímabil á enda fyrir nokkru. Ég held líka að þessi ágætisdrengur hafi ekki verið að gefa í skyn að ég þyrfti á ærlegu átaki að halda, heldur aðeins verið að bjóða fram þjónustu sína, í von um að hagsmunir okkar færu saman.

Nú, svo kann vel að vera að ég þurfi í raun á þjálfun að halda - þá bíð ég bara rólegur því að eitthvað gerist sem fær mig til að viðurkenna það.

Ég hélt raunar að þessi líkamsræktarósköp Íslendinga væru að réna, en nýlegur ofurvöxtur í byggingum sem hýsa slíka starfsemi benda ekki til þess. Fyrirtækin bólgna og þenjast út, byggja á fínum lóðum og fá meira að segja vínveitingaleyfi. Já, það er vissulega nauðsynlegt að geta fengið sér fjóra stóra bjóra í pottinum eftir erfiða líkamsrækt og keyra svo heim á bílnum sem maður lagði beint fyrir utan dyrnar af því að guð forði manni frá því að þurfa að taka of mörg skref til og frá ræktinni...

Sjálfsagt eru þetta ýkjur, en ég ætla a.m.k. að halda áfram að ganga og synda og láta það duga um sinn.

 

Stórmenni

Konan var í vinnunni og börnin farin að sofa svo að ég settist niður og kveikti á sjónvarpinu, ef vera kynni að þar leyndist eitthvað almennilegt... og viti menn, haldið þið að ég hafi ekki lent á tónleikum með einum af mínum eftirlætistónlistarmönnum, Neil Sedaka, í norska sjónvarpinu. Þetta var upptaka frá tónleikum sem karl hélt einn með flyglinum sínum í Albert Hall í Lundúnum í fyrra og mikið óskaplega var gaman að horfa og hlusta á hann. Sedaka er tæplega sjötugur og hefur verið að í 54 ár, að eigin sögn. Hann hefur samið ógrynni melódískra, grípandi laga sem hann hefur annaðhvort sjálfur sungið og spilað til vinsælda eða látið öðrum eftir að gera það. Hann er menntaður konsertpíanisti frá Julliard og lét sig ekki muna um að spila eins og eina fantasíu eftir Chopin innan um smellina. Þessi glaðlegi, þakkláti, unglegi, lífsglaði og fjölhæfi tónlistarmaður er afburðamaður á sínu sviði og ég er alls hugar feginn að hafa rambað á þessa tónleika á stöðvaflakki mínu.

Evróvisjón

Tíminn líður hratt á gervihnattaöld... Jamm, mikill sannleikur það. Ég hef reyndar aldrei verið í hópi aðdáenda Gleðibankans, sem mér hefur alltaf þótt fremur slakt lag, miðað við að það er ættað úr smiðju góðskáldsins Magnúsar Eiríkssonar. Það átti aldrei erindi í Söngvakeppni sjónvarpsstöðva í Evrópu, eins og keppnin hét í gamla daga. Íslensku lögin hafa yfirleitt ekki verið neitt sérstök, finnst mér, oft einhvern veginn svo ofhlaðin og yfirspennt - kannski eins og þjóðin.

Ég var að horfa á norrænu spekúlantana rabba um Evróvisjón og hafði gaman af, eins og endranær. Tvíeggjað hlýtur það þó að vera að láta Eirík gefa keppinautum sínum stig. Það eru fleiri þjóðernissinnaðir en við Íslendingar og þeir sem Eiríkur var vondur við gætu hæglega hugsað okkur þegjandi þörfina þegar þeir greiða atvæði eftir undankeppnina! En mikið skelfing voru sum lögin hroðaleg.

Ég er nú svo skrýtinn að ég hef gaman af Evróvisjón og enn skrýtnari er ég líklega fyrir að þora að viðurkenna það. Fæst lögin falla mér svo sem í geð, en inn á milli eru litlir gimsteinar. Mörg frábær lög hafa komið út úr þessu keppnishaldi en bróðurparturinn flokkast trúlega undir meðalmennsku og þar fyrir neðan. Ég hef reynt að vera duglegur að spila gömul evrólög í útvarpsþáttunum sem ég hef séð um á Rás 1 síðustu misserin, enda um vannýtta auðlind að ræða, að mínu áliti, auk þess sem mjög margt fólk hefur gaman af þessum lögum. Ég verð þó seint talinn mikill Evróvisjónspekingur eða meðal hörðustu aðdáenda keppninnar.

Og svo er það einn vinkill enn: Í kvöld heyrði ég í fyrsta skipti dægurlag frá Georgíu. Og ég hef svo sannarlega oft heyrt verri tónlist. Ég er alveg sannfærður um það, hvað sem hver segir, að það auðgar andann og víkkar sýnina að geta hlustað á tónlist frá svona mörgum og ólíkum þjóðum næstum því á einu bretti, jafnvel þótt ekki séu öll lögin tímamótaverk. Það sakar að minnsta kosti ekki og gerir engum mein. 

Götuheiti

Götuheiti eru aftur að verða skemmtileg. Í gamla daga var til sægur af skondnum og skrýtnum götuheitum, til dæmis Helgamagrastræti og Köllunarklettsvegur, Krabbastígur og Karlagata, Hornbrekkuvegur og Karlsrauðatorg, Kaplaskjólsvegur og Traðarkotssund.  Þetta voru mergjuð heiti og hljómmikil en svo hallaði undan fæti. Við tóku Vallargerði og Víðigrund, Fannafold og Fagrabrekka, og fleiri nöfn sem hljómuðu raunar ágætlega en voru bara eitthvað svo venjuleg.

Nú árar betur á ný. Á Akureyri eru götur nú nefndar eftir hrossum og hægt að kaupa sér íbúð í Sóma- eða Þrumutúni. Þar er líka verið að leggja götuna Krókeyrarnöf, sem er ári kjarngott nafn. Í Reykjavík eru Gvendargeisli, Kristnibraut, Silungakvísl og Fjallkonuvegur. Einhvers staðar er til Martröð og annars staðar Frumskógar. Svona eiga götuheiti að vera.

Umferð

Umferðin á Íslandi er eitt af mínum hjartans málum. Kannski vegna þess að hún er óútreiknanleg, vitlaus, geggjuð; framkallar reiði, hneykslan, undrun, uppgjöf... Áðan beið ég á biðskyldu við gatnamót eftir jeppa sem kom á fljúgandi ferð eftir aðalbrautinni... svo beygði blessuð konan á jeppanum að sjálfsögðu inn í götuna mína. Ég hefði sem sagt ekki þurft að bíða ef konan hefði gefið stefnuljós. Ekki seinkaði mér mikið við þetta, enda lá mér ekki á, en mikið déskoti var freistandi að flauta á kerlu eða jafnvel senda henni fingurinn... Ég er bara svo ári vel upp alinn, að það hefði mér aldrei flogið í hug í neinni alvöru!

Víkverji Morgunblaðsins gerði umferðina að umtalsefni nýlega og sagði að leyndin sem hvíldi yfir umferðinni á Íslandi væri einstök. Enginn mætti vita hvert maður væri að fara. Þess vegna gæfi t.d. enginn stefnuljós. Einhvern veginn í þessum dúr var umfjöllunin, sem mér þótti harla góð.

Íslendingar hafa löngum talið það í góðu lagi að fremja lögbrot meðan þau komast ekki upp. Þess vegna er allt í lagi að aka í öfuga átt á einstefnugötu, sleppa stefnuljósunum, þjóta á hundrað á þrjátíu kílómetra götum, taka vinstri beygju eins þröngt og ef um hægri beygju væri að ræða, og svo framvegis. Ég sá um daginn glöggt dæmi þess að ekki kenna allir ökukennarar nemendum sínum að beygja rétt af tvöfaldri akbraut inn á aðra tvöfalda, þ.e.a.s. af vinstri akrein inn á þá vinstri. Ég tók bílpróf í Kanada á sínum tíma og þar ætlaði prófdómarinn vitlaus að verða þegar ég tók beygjur að íslenskum hætti, beygjur eins og mér hafði verið kennt að taka þær. Ég slapp þó með skrekkinn. Ég vona bara að þingsályktunartillaga þess efnis að Íslendingar fái að taka hægri beygju á rauðu ljósi verði aldrei samþykkt.

Lögreglan er víða fáliðuð og því nær ósýnileg nema við hraðaeftirlit úti á vegum, sem vissulega er nauðsynlegt. Hér í heimabæ mínum sést aldrei lögregluþjónn á gangi í miðbænum, eins og títt var þegar ég var polli. Enginn stuggar við bílstjórum sem leggja uppi á gangstéttum, utan merktra stæða, hleypa ekki gömlum konum yfir á gangbrautum, tala í símann, éta ís undir stýri, keyra ljóslausir... Og af því að á Íslandi er allt í lagi að brjóta lög meðan það kemst ekki upp halda menn og konur áfram að aka þar sem þeim sýnist, leggja þar sem þeim sýnist og bara yfirleitt að hegða sér eins og þeim sýnist.

Súpermann

Horfði í vikunni með konu og börnum á hina einu sönnu Súpermannmynd Richards Donner frá 1978. Þessa mynd hef ég ekki séð í áratugi og það kom mér á óvart hvað hún hefur elst vel. Myndin er löng og ég óttaðist að börnin hefðu ekki úthald og yrðu eirðarlaus og að ég færi e.t.v. að dotta yfir dauðum punktum í herlegheitunum. En það var öðru nær. Allir skemmtu sér konunglega.

Undir lok myndarinnar fór ég að hugsa um örlög aðalleikaranna. Sitt er hvað, gæfa og gjörvileiki. Eins og flestir vita lamaðist Christopher Reeve fyrir neðan háls er hann datt af hestbaki fyrir mörgum árum en hélt engu að síður áfram að leika og leikstýra eftir mætti. Hann lést fyrir nokkrum árum og varð ekki gamall maður. Reeve var lengi vel talinn hæfileikalítill leikari en sem betur fer tókst honum að afsanna það.

Margot Kidder, sem fædd er og uppalin í bænum Yellowknife í Norðvesturhéruðum Kanada (bæjarbúar eru svo stoltir af henni að þeir nefndu eina götuna Lois Lane), lenti í alvarlegu bílslysi um 1990 og var óvinnufær í tvö ár. Hún glímdi líka árum saman við alvarlegan geðsjúkdóm og er í dag ötul baráttukona fyrir bættum hag geðsjúkra. Kidder er mikil gæðaleikkona og hefur unnið til ýmissa verðlauna í heimalandi sínu en er komin á þann aldur (tæplega sextug) að hlutverkin eru að verða fá og smá. Synd hversu fá hlutverk virðast skrifuð fyrir konur á besta aldri. Henni leiddist lengi vel að vera þekkt sem konan sem lék Lois Lane, en segir það hafa breyst þegar hún varð amma. Barnabörnin líta nefnilega ákaflega mikið upp til hennar, enda ekki allir sem eiga ömmu sem er besta vinkona Súpermanns! Kidder er hatrammur andstæðingur núverandi Bandaríkjaforseta og vandar honum ekki kveðjurnar.

Gene Hackman og Ned Beatty eru í fínu formi í myndinni og þar má líka sjá hina fögru en sjaldséðu Valerie Perrine, sem eitt sinn virtist ætla að verða stjarna (Lenny) en hefur ekki sést í sæmilegu hlutverki í mörg herrans ár. Og svo er það Brandó... draugfínn með hvítu hárkolluna og ekki farinn að fitna að neinu ráði.

Svo fór að halla undan fæti... Súpermann þrjú er til dæmis ekki ýkja merkileg mynd. Samt stendur bláklæddi skikkjukarlinn alltaf fyrir sínu. Og mikið asskoti væri nú gaman að geta smeygt sér inn í símaklefa (þeir eru reyndar að verða álíka sjaldséðir og ofurhetjur) og brugðið sér í líki manns sem getur án verulegrar áreynslu stöðvað hjól tímans og meira að segja snúið því við.

Súpermann rúlar.